Art & Surveillance /// Politiegeweld en glittercameras

Deze column verscheen oorspronkelijk in het Leids universitair weekblad
Mare (22 maart 2012) en is van de pen van antropologe Rivke Jaffe

Ik ben net terug van een conferentie over Post-crash policing in York, waar ik me toch een beetje zorgen ben gaan maken over de stand van de democratie in Europa. Verschillende wetenschappers deden uit de doeken hoe hardhandig en ondemocratisch EU-landen met diverse vormen van protest omgaan. Tijdens demonstraties in België, Engeland, Spanje en Griekenland lijkt de politie systematisch gebruik te maken van buitensporig geweld. In België worden mogelijke actievoerders via sociale netwerken in de gaten gehouden en voorafgaand aan demonstraties ‘preventief gearresteerd’.

Op basis van vermoedens wordt zo het democratisch recht om je tegen overheidsmaatregelen uit te spreken ontnomen. In Engeland hebben demonstranten die één fles of één protestbord richting de politie gooiden gevangenisstraffen van meer dan een jaar gekregen. Eén van de rechters verklaarde de hoogte van deze straffen door te verwijzen naar de preventieve, afschrikkende werking die ze zouden hebben.

Het moedigt allemaal niet echt aan om deel te nemen aan demonstraties, en dat ontmoedigende effect is ook de bedoeling. Niet zo perfect democratisch allemaal, maar wie weet zullen de Nederlandse politie en rechtspraak zich, in tegenstelling tot in onze buurlanden, voorbeeldig gedragen. Het feit dat de politie hier zelf met coulanceacties protesteert tegen de bezuinigingen geeft enige hoop.

Verder was het enige hoopgevende dat ik uit de conferentie kon opmaken de opkomst van sousveillance, een soort omgekeerde surveillance waarbij gewone burgers met mobiele telefoons, videocamera’s, enzovoorts de autoriteiten in de gaten houden. Via YouTube, videoblogs en andere websites worden opnames van bijvoorbeeld politiegeweld publiek gemaakt. Waar de politie in verschillende steden gebruik is gaan maken van drones (onbemande vliegtuigjes met camera’s), zijn burgers ook in staat om citizen drones de lucht in te sturen. Voor driehonderd dollar koop je er eentje op Amazon.

De lachende derde in deze sous/surveillance wapenwedloop is de veiligheidsindustrie, die een wereldwijde boom doormaakt. De kassa blijft rinkelen terwijl angstige overheden, bedrijven en burgers in toenemende mate allerlei hightech producten inkopen, van ‘slimme’ bewakingscamera’s met biometrische herkenningssystemen tot de DNA-spray waar heel Amsterdam preventief mee wordt beveiligd.

Een vrolijke noot in dit kader is het werk van kunstenaar Jill Magid. Nadat haar idee om een kunstproject te ontwikkelen werd afgeslagen door de Nederlandse politie, deed ze een nieuw voorstel, maar nu meldde ze zich als hoofd van het verzonnen commerciële bedrijf System Azure Security Ornamentation. Als security ornamentation professional sleepte ze een officiële opdracht binnen om de beveiligingscamera’s van de Amsterdamse politie met glitters en Strass-steentjes te versieren. Ze hangen er nog.

Ook Leiden doet een beetje mee. Met de invoering van de LU-card is niet alleen het gemak van de student en de medewerker gediend, het is ook een stap naar verdere securitization van de universiteit. Na een aantal vervelende diefstallen op FSW zijn er stemmen opgegaan om (meer) beveilingscamera’s te installeren.

Mocht dit plaatsvinden wil ik graag voorstellen dat het professioneel geornamenteerde glamcams worden, want zoals één van Magid’s slogans verkondigt: ‘Why be a silent witness? When you can be a glamourous ornament?’