Rusland-correspondent Geert Groot Koerkamp merkt in een column voor Trouw op dat Big Brother in Rusland nooit is weggeweest.
Moskou is al jaren vergeven van de camera’s, alles bij elkaar zijn het er inmiddels waarschijnlijk meer dan 150.000. Ze zijn niet te ontlopen. Je komt ze tegen als je de straat opgaat, in de lift, in het portiek, ze kijken naar je bij de geldautomaat, rond en in de metrostations en, zoals in Sokolniki, zelfs in stadsparken. Vrijwel permanent word je wel vanuit een of andere hoek beloerd.
Niet dat iemand zich daar echt druk om maakt, want het is immers ‘voor uw en onze veiligheid’. Het gevoel in de gaten te worden gehouden is veel Russen vertrouwd. Nog tot ver in de jaren negentig wierpen vrienden lachend een schuine blik op het plafond, wanneer een of ander gevoelig onderwerp ter sprake kwam, onder het roepen van ‘Leve de Communistische Partij!’ Alsof er een microfoon in de luchter zat. De muren hebben immers oren, was hun in de Sovjettijd geleerd. Die tijd was voorbij, wisten ze. Maar je weet nooit.
Burgemeester Sobjanin koestert al jaren plannen voor een forse uitbreiding van het aantal camera’s, liefst ook van beduidend betere kwaliteit, want de huidige laten nogal wat te wensen over. Het doel, zegt hij: gezochte criminelen opsporen. Dat doel heiligt de middelen voor de meeste mensen.
Het WK voetbal in 2018, met grote mensenmassa’s in de straten van Moskou, was een ideale aanleiding om nieuwe apparaten te testen. De coronacrisis bood een mooi voorwendsel om in te zetten op verbeterde technieken om de bewegingen van de Moskovieten tijdens de lockdown nauwgezet te kunnen volgen. De burgemeester beloofde ‘slimme systemen’ die erop moeten toezien dat iedereen zich aan de regels houdt.
Grootspraak? Dat valt nog te bezien. Steeds meer onlinediensten van de gemeente Moskou bieden gemak, maar ook meer controle. Afspraken met de dokter maak je tegenwoordig via de site van de gemeente. Huiswerk en cijferlijsten van mijn kinderen? Die kan ik alleen nog daar inzien. En wat te denken van de berichten die mensen na terugkeer uit Italië of Spanje op hun telefoonscherm lazen? ‘U hebt zojuist een land met een verhoogd risico op coronavirusbesmetting bezocht.’ Hoe komen ze aan die informatie? En mag dat eigenlijk zomaar?
Crises komen en gaan, maar die slimme systemen gaan niet meer weg, net zomin als de uitgebreidere volmachten van de politie die nu in de maak zijn. Genoeg vrienden en bekenden die zich terdege ongerust maken, want zij hebben het gevoel dat er stilletjes ergens een rode lijn wordt overschreden en dat de Moskouse variant op Big Brother straks in meer dan louter criminelen is geïnteresseerd.
Dochter, bezorgd, wil naar haar werk, maar vindt de voor vervoer vereiste registratie maar niks. Vriendin en lerares Russisch Natasja besluit even geagiteerd als resoluut: “Ik laat mijn telefoon nu gewoon thuis. Ik wil niet dat ze me altijd en overal kunnen volgen.”
Privacy gaat boven gemak.