Voorstanders van bodycams voor de politie hameren erop dat ze discussies zullen uitsluiten. Maar de beelden leveren niet altijd sluitend bewijs op, schrijft Ronny Saelens, onderzoeker privacyrecht aan de VUB, in een opiniebijdrage in De Standaard.
Heeft de Antwerpse politie zich vorige vrijdag schuldig gemaakt aan buitensporig geweld op de Turnhoutsebaan in Borgerhout? Of was ze het slachtoffer van mensen die haar lastigvielen, terwijl ze haar werk deed (DS 4 september) ? Een duidelijk antwoord is er (nog) niet. Sommigen riepen op om politieagenten uit te rusten met bodycams. Die hadden duidelijkheid kunnen verschaffen over wie verantwoordelijk was voor het geweld, in tegenstelling tot de talloze beelden van het incident die op sociale media circuleren. Gedaan met mensen te verwijten dat ze liegen of de feiten verdraaien, klonk het.
Liegen helpt niet meer
Zijn bodycams de oplossing? Het gebruik ervan wordt doorgaans gerechtvaardigd vanuit een veiligheidsperspectief. Ze zouden bijdragen tot de veiligheid van zowel de politieagent als de burger. Als politieagenten ze zouden dragen, zouden malafide mensen minder snel geneigd zijn de openbare orde te verstoren. Ze blijven een oogje in het zeil houden om de orde te handhaven, maar zouden ook interventies registreren waarbij de beelden later als bewijs kunnen worden aangewend.
Dat is het tweede voordeel: de bewijsfunctie. De politieman hoeft niet langer alleen te vertrouwen op de geloofwaardigheid van zijn functie. De beelden kunnen niet alleen voor hem een hulpmiddel zijn, maar ook voor diegenen tegen wie ze worden ingeroepen. Liegen of verbloemen helpt beide kanten niet meer vooruit, want de beelden spreken voor zich. De politiewerking wordt er ook transparanter door. Een goede zaak, want in een democratische rechtsstaat moet de publieke opinie de staatsmacht, en dus ook het geweldmonopolie, kunnen controleren. Zo kan eventueel bovenmatig politiegeweld vermeden en gesanctioneerd worden.
Maar er zijn ook argumenten tegen het gebruik van bodycams door de politie. Dan gaat het niet meer over de veiligheid, maar over de arbeidsrechtelijke positie van de politieagent. Hij is bang dat de bewijsfunctie van de beelden niet beperkt zal blijven tot politie-interventies, maar ook informatie zal verschaffen aan zijn werkgever. Die zou de bodycam als hulpmiddel kunnen gebruiken om zijn prestaties te evalueren. Een terechte vrees, want de korpschef is al lang meer dan alleen een politieagent. Hij is ook een manager die erover moet waken dat de schaarse budgetten en middelen op een efficiënte manier worden aangewend. Daarom kan hij ook de verplaatsingen van politievoertuigen volgen en de e-mails van politieagenten controleren. Dat er voorbehoud is tegen bodycams, is niet populistisch, het gaat ook niet om oppositiepraat. We moeten het ernstig nemen.
Overal camera’s
Toch wil ik de bewijsfunctie van de bodycam nuanceren. Om de privacy van andere burgers te beschermen en om tegemoet te komen aan de grieven van de politieagent, wordt de camera pas geactiveerd wanneer dat noodzakelijk is. Maar wanneer breekt het juiste moment aan? Niet zelden zijn de feiten die aan een interventie van de politie voorafgaan van belang om de beelden daarna in perspectief te kunnen plaatsen. De politie dreigt een koekje van eigen deeg te krijgen: ‘Het politiegeweld speelde zich voor de opname af.’ Daarnaast leren voorbeelden uit de Verenigde Staten dat de beelden niet altijd het ultieme bewijs opleveren. De beelden die omstanders maakten van extreem politiegeweld in bepaalde steden, hebben – ondanks de identificatie van de ‘daders’ – vaak niet tot een veroordeling geleid.
Er is nog een ander argument tegen bodycams . Wanneer de wet eenmaal toelaat dat de politie ze mag gebruiken, wat nu overigens nog niet het geval is voor gewone interventies, zal dat ongetwijfeld een tegenreactie van burgers uitlokken. Ze zouden de politieagenten ook massaal kunnen filmen met camera’s. Zullen burgers dan een straf krijgen omdat ze zonder toestemming hun doen en laten met hun smartphone vastleggen, om zelf bewijsmateriaal te sprokkelen, en als ze die beelden later wereldkundig maken?