De Standaard sprak met Shoshana Zuboff, hoogleraar aan de Harvard Business School. Ze schreef verschillende teksten waarin ze het begrip surveillancekapitalisme introduceerde en verder uitwerkte. Vorig jaar verscheen van haar hand het boek “The Age of Surveillance Capitalism: The Fight for a Human Future at the New Frontier of Power”. Daarin toont ze hoe Big Tech onze gegevens verzamelt en verkoopt en ons gedrag op een ongeziene schaal probeert te voorspellen en te sturen. Ze argumenteert ook dat het hoog tijd is dat we beseffen dat het zo niet hoort en hoeft te zijn.
We pikken hieronder een paar quotes uit het interview op. Voor het volledige interview kan je terecht bij De Standaard.
Over het surveillancekapitalisme
Het is, in een notendop, ‘een parasitaire economische logica’, ‘een bedreiging voor de menselijke natuur’, ‘een nieuwe economische orde die menselijke ervaringen gratis als grondstof gebruikt voor verdoken commerciële praktijken’. Tot nu toe was de uitleg dat als Facebook, Google of apps gratis zijn, wij als gebruikers niet de klanten maar het product zijn. Voor Zuboff zijn we nog minder dan dat. In de nieuwe digitale goudkoorts zijn we niet meer dan de mijnen. Onze gegevens worden ontgonnen, het product zijn voorspellingen over ons gedrag die gebruikt worden om ons gedrag te sturen. De bedrijven die achter onze gegevens aan gaan, schenden bovendien veel meer dan onze privacy. Ze raken aan onze autonomie en we beseffen het niet.
Shoshana Zuboff: “Dat nieuwe kapitalisme dat onze gegevens verzamelt, verhandelt en ons gedrag voorspelt, kan niet zonder het digitale. Maar het digitale kan zonder controlekapitalisme. Dat is fundamenteel. Bedrijven zoals Facebook en Google hebben de technologie gekaapt. Het hoefde nochtans zo niet te lopen. Ik verwijs graag naar The Aware Home, een project van Georgia Tech uit 2000. In een rapport beschrijft de universiteit wat we vandaag een “slim huis” zouden noemen. Een huis met sensoren dat gegevens verzamelt over ons energie- en waterverbruik, onze gezondheid en gewoontes, allemaal om ons efficiënter te leren leven en tegen een lagere kost. Het was voor de computerwetenschappers vanzelfsprekend dat alle gegevens, wegens zo intiem en gevoelig, in het bezit van de bewoners bleven. Het kwam de bewoners toe om te beslissen met wie de gegevens gedeeld zouden worden.”
Meer dan advertenties
“De handel in data is een complex ecosysteem geworden dat alles doordringt. Er zijn bedrijven ontstaan die zich richten op het verzamelen van gegevens, andere leggen zich toe op de analyse. Verzekeraars gebruiken het, de gezondheidszorg, de automobielsector. Bedrijven betalen graag voor goede voorspellingen over ons gedrag. Er is een nieuwe economische logica ontstaan. Een product wordt niet meer ontwikkeld omdat het waarde op zich heeft. Het moet “smart” of “personal” zijn, zodat het gegevens kan genereren van de gebruiker. De ceo van Ford zegt luidop dat hij dezelfde winstmarges als Facebook en Google wil en dat terwijl de verkoop van wagens in het slop zit. Zijn oplossing: wereldwijd rijden 100 miljoen mensen rond met een Ford, beeld je in hoeveel data die kunnen genereren. In plaats van te investeren in zijn product, zegt hij: screw the product. Het product wordt een excuus om gegevens te verzamelen.”
Over onze democratie
“Kennis is macht. En die macht is in handen van enkele technologiereuzen. Al die voorspellende kennis over ons is er niet voor ons. En ook niet voor de democratie. Het is daarom cruciaal dat we blijven benoemen wat er verkeerd loopt, zodat het bewustzijn kan groeien. De technologie levert informatie op, dat is nu eenmaal zo. Maar de vraag is wie die informatie in handen krijgt of wie beslist wie die informatie in handen krijgt. Er is een onevenwicht ontstaan dat onaanvaardbaar is. Het brengt onze democratie in gevaar. We hebben in het verleden de uitwassen van het kapitalisme aangepakt. Nu worden we geconfronteerd met de rauwe kanten van een nieuw kapitalisme dat in volledige wetteloosheid kon groeien en bloeien.”
Over de strijd tegen het surveillancekapitalisme
De Standaard: De Europese Commissie voert de strijd op tegen de Google en Facebook met boetes, belastingen en onderzoeken naar monopolies. (…) Voeren we de verkeerde strijd?
Zuboff: “Wat de Europese Commissie doet, is noodzakelijk. Maar het zou een tragedie zijn te denken dat het genoeg is om het probleem op te lossen. Uiteindelijk gaat het niet over Facebook. Stel dat het opgebroken wordt in vier kleinere bedrijfjes, dan ontstaan er gewoon nieuwe spelers die dezelfde concurrentiestrijd met elkaar aangaan. Dan bestraffen we niet wat we horen te bestraffen: het uithollen van onze democratie. Hetzelfde geldt voor een van die andere oplossingen die vaak gesuggereerd worden: data ownerschip. Waarom zouden we moeten vechten om weer meester te worden van onze eigen gegevens als die vaak niet eens verzameld hadden mogen worden? Ik vergelijk het graag met de strijd tegen kinderarbeid. We hebben toch ook niet gedebatteerd over hoeveel uren een kind mocht werken in de fabriek? Nee, kinderarbeid moest illegaal worden. We moeten fundamenteel foute praktijken buiten de wet stellen. Daarna kan er gepraat worden over transparantie en toegankelijkheid.”
‘Ook voor onze privacy zullen we betogen’-Shoshana Zuboff versus big tech (De Standaard 2/2/2019 – pdf)