Het feit dat Facebook komt met zijn eigen cryptomunt Libra voorziet de discussie over privacy in het digitale tijdperk weer van wat extra brandstof. Een analist van Deutsche Bank stelt dat cash geld voor burgers een aantrekkelijke optie is om een stukje controle over de eigen privacy te behouden dan wel terug te nemen. Ze stelt bovendien dat geanonimiseerde data helemaal niet zo anoniem is, maar slechts ‘gepseudonimiseerd’. Er zou steeds meer sprake zijn van een asymmetrische informatiepositie tussen burgers en bedrijven.
Burgers en politici bekijken Facebook al jarenlang met grote achterdocht als het gaat om de veiligheid van persoonlijke data. Daar heeft het bedrijf natuurlijk ook wel enige aanleiding toe gegeven, met het schandaal rond Cambridge Analytica wellicht als meest uitgelichte voorbeeld. Het nieuws dat Facebook met een eigen betaalmiddel komt, Libra, vormt dan ook een nieuwe stap in de discussie over digitaal geld en privacy. Heike Mai, analist bij Deutsche Bank, breekt in een column een lans voor cash geld als beschermer van persoonlijke data.
De trend in Nederland en in de rest van Europa is onmiskenbaar: contant geld is op zijn retour. Aan de andere kant is mobiel en contactloos betalen aan een schijnbaar ongebreidelde opmars bezig. En inderdaad, het wordt consumenten allemaal ook erg makkelijk gemaakt door de innovatie. De nieuwe Facebook-munt is daarop een aanvulling. Bedrijven die digitale betalingen faciliteren verzamelen onvoorstelbare hoeveelheden data, als gevolg van de ‘sporen’ die burgers achterlaten bij elke digitale betaling die ze doen. Het leidt volgens Mai tot een groeiende onbalans in de informatiepositie tussen bedrijven en burgers.
“Cash geld laat amper sporen na, digitale betalingen doen dat wel”, stelt Mai. Waar de data die bij elektronische betalingen gegenereerd wordt traditioneel enkel gebruikt werd voor de uitvoering, is het inmiddels een waardevol product. Persoonlijke data kan verrijkt worden met data uit andere bronnen, zoals uit zoekmachines of social media. Moderne data-analyse stelt organisaties in staat om burgers te targeten voor specifieke aanbiedingen of informatie. Bedrijven kunnen hun sales opdrijven, politieke partijen kunnen burgers gerichte informatie laten ontvangen.”
Recht op privacy
Natuurlijk heeft cash geld ook zijn eigen nadelen, het fungeert bijvoorbeeld als smeermiddel voor de georganiseerde misdaad. Mai bekijkt het nut van cash geld echter vooral vanuit een privacy-oogpunt. Enkele jaren terug schreef Mai al een rapport getiteld ‘Cash: In the long winter of its reign’. De strekking van dit stuk moge duidelijk zijn: contanten zullen niet spoedig uitsterven, ook niet als de EU besluit om bijvoorbeeld het biljet van €500 af te schaffen.
“Burgers hebben recht op individuele privacy. Fysiek geld werkt zonder een systeem van registraties, zoals elektronische betalingen wel doen. Bij een betaling met munten en briefjes weten alleen de koper en de verkoper van de transactie: intrinsiek hele waardevolle persoonlijke informatie.” Ze nuanceert dat wel door te stellen dat er vermoedelijk ook een online voetafdruk is die zou kunnen leiden tot de voorkeuren van een consument. Cash geld vlakt niet alle sporen uit, maar bevordert de individuele privacy wel.
‘Pseudoniem in plaats van anoniem’
Mai veegt de vloer aan met mensen die zeggen: “Ik heb toch niks te verbergen.” Volgens de analist van Deutsche Bank is dit absoluut een misvatting. “In elke conversatie, onderhandeling of concurrerende situatie is kennis over de ander een hulpmiddel om tot de gewenste uitkomst te komen. Voor iedereen geldt dat bescherming van individuele privacy bijdraagt aan versterking van de eigen onderhandelingspositie. Echter, de data-industrie stelt geïnteresseerde partijen in staat om waardevolle profielen op te stellen over iemands persoonlijke of financiële situatie.”
“Doorgaans is data niet geanonimiseerd, maar slechts gepseudonimiseerd.”
Is die data dan niet anoniem, zoals doorgaans gesteld wordt door onder meer financiële instellingen en databedrijven? “Nauwelijks, doorgaans is het alleen maar gepseudonimiseerd. Personen kunnen op basis van anonieme data alsnog eenvoudig geïdentificeerd worden. Uit onderzoek van enkele maanden analyse van creditcardtransacties kon 90% van 1,1 miljoen creditcardhouders correct geïdentificeerd worden. Allemaal op basis van ‘geanonimiseerde’ gegevens.”
Invloed op machtsverhoudingen
De digitalisering van nu zorgt volgens Mai voor veranderende relaties. Aan de ene kant tussen burgers en bedrijven, waarbij het bedrijf bijna alles weet over de burgers, maar wat andersom amper het geval is. Die verhouding wordt bovendien met de dag minder gelijk. Het gebruik van cash geld kan een bijdrage leveren aan het terugbrengen van meer balans in de verhouding. Los van het economische aspect heeft de digitalisering ook invloed op de verhouding tussen burger en autoriteiten. Een maatschappij waar uitsluitend nog elektronisch betaald kan worden zet de deur open voor data-misbruik en inbreuk op burgerrechten. In minder democratische regimes helpt cash geld zelfs de oppositie om zichzelf te beschermen tegen misbruik van publieke macht.
De lans die Mai breekt voor een herwaardering van cash geld gaat verder op het spoor van tegenstrijdigheid tussen privacy en innovatie. Hoewel die twee elkaar kunnen versterken, kunnen ze elkaar ook zeker bijten. In een maatschappij die blijft digitaliseren komt het niet zelden voor dat de privacy-positie van burgers steeds verder onder druk komt. “Cash geld helpt de groeiende ongelijkheid van het bezit van data tussen burgers en bedrijven én burgers en autoriteiten te verkleinen”, besluit Mai.