In de aanloop naar de verkiezingen 2024 heeft de Orde van Vlaamse Balies de partijprogramma’s van de grootste Vlaamse politieke partijen tegen het licht gehouden om na te gaan hoe nauw de partijen het nemen met de rechtsstaat. De conclusie is ontluisterend: hoewel er grote verschillen zijn tussen de partijen onderling, biedt geen enkele partij 100 procent garanties.
Bekijk de volledige resultaten
via advocaat.be
Dat de rechtstaat regelmatig onder druk staat, is geen nieuws meer. Daarom vond de Orde van Vlaamse Balies het belangrijk om inzicht te krijgen in hoe politieke partijen de rechtstaat in de toekomst willen vormgeven. Ze ploos daartoe de verkiezingsprogramma’s uit naar maatregelen die een impact kunnen hebben op de werking van de rechtsstaat en gaf elke maatregel een code mee. Van rood als het vlakaf een bedreiging is voor de rechtsstaat, tot groen als het de rechtsstaat versterkt.
De Orde concludeert dat in alle verkiezingsprogramma’s positieve voorstellen worden gedaan die de rechtstaat versterken. Die gaan over thema’s zoals respect voor de grondrechten, een onafhankelijke justitie en de strijd tegen discriminatie. Maar ze stelt tegelijk ook zorgwekkende trends vast, waarbij het merendeel van de verkiezingsprogramma’s punten bevat die een rechtstreekse bedreiging vormen voor de rechtstaat. Die omvatten een beperking van de toegang tot de rechter, vooral voor kwetsbare groepen, toenemende beperkingen op bijvoorbeeld privacy en het niet naleven van Europese en andere internationale regels.
No surprise, Vlaams Belang is grootste bedreiging voor rechtstaat en democratie
Het zal niemand verwonderen dat het Vlaams Belang als slechtste leerling van de klas uit de analyse komt. Meer dan de helft van alle maatregelen uit de analyse worden beoordeeld als een aantasting van de rechtsstaat. Het gaat dan bijvoorbeeld om een voorstel dat wettige zelfverdediging ook moet gelden voor goederen of dat rechters chemische castratie moeten kunnen opleggen. Twee keer overduidelijk een stevige schending van het recht op fysieke integriteit. Op het vlak van asiel en migratie wil Vlaams Belang zich niet veel meer aantrekken van allerhande Europese en internationale verdragen, onder meer met het voorstel om asielzoekers voor onbepaalde duur vast te kunnen houden. Het intrekken van de erkenning van de islam is dan weer een schending van de vrije meningsuiting en de godsdienstvrijheid. Conclusie: slechts één voorstel komt de rechtsstaat ten goede: meer middelen en personeel voor justitie, een besogne dat alle partijen delen. Nu ja, je moet al van een andere planeet komen om niet te beseffen dat het Vlaams Belang een bedreiging betekent voor rechtstaat en democratie. Maar goed dat het nog eens expliciet wordt duidelijk gemaakt.
Onze privacy
Interessanter wordt het als we de analyse per thema bekijken. En dan komen we wat ons betreft uiteraard uit bij een thema als privacy, dat vandaag in de campagnes zo goed als volledig afwezig is. De Orde wijst vooraf op het belang van de eerbiediging van het recht op privacy. Elk voorstel dat dit recht inperkt, moet grondig gemotiveerd zijn en voorzien zijn van afdoende modaliteiten. Dat geldt in het bijzonder voor voorstellen die betrekking hebben op het aanleggen van registers en databanken. Welke gegevens worden opgenomen? Wie heeft toegang? Hoe worden de gegevens beschermd?
In België, en in Vlaanderen in het bijzonder, is vandaag al een bijzonder groot ANPR-
cameranetwerk uitgerold. De meeste camera’s zijn technisch uitgerust met de mogelijkheid van gezichtsherkenning. Alleen wordt deze functie nog niet gebruikt bij gebrek aan een wettelijk kader. De aankomende Europese AI-verordening maakt het gebruik van gelaatsherkenning door politiediensten op afstand in real time in openbare ruimten mogelijk indien dat strikt noodzakelijk is voor het gericht zoeken naar specifieke potentiële slachtoffers van misdaad, om specifieke dreigingen voor de openbare veiligheid te voorkomen, en om daders of verdachten van bepaalde feiten op te sporen. De impact van het ANPR-cameranetwerk op de privacy van burgers is bijzonder groot en zorgt doorgaans voor een vals gevoel van veiligheid. Om deze redenen kleuren drie voorstellen oranje. Open VLD wil een uitbreiding van camera- en ANPR-mogelijkheden in functie van het beschermen van hotspots zoals industriezones, transportomgevingen en kwetsbare natuurgebieden. CD&V wil slimme camera’s inzetten voor een veiliger en efficiënter verkeer. En N-VA wil inzetten op “een proportioneel en doelmatig gebruik” van het ANPR-cameranetwerk, waarbij camera’s ook moeten kunnen worden ingezet om wegpiraten en criminelen te signaleren aan de politie.
De experten wijzen eveneens op het feit dat het bankgeheim een belangrijk element van ieders privacy is. Bestrijding van kapitaalvlucht en fraude zijn nobele beleidsdoelstellingen maar zonder concrete criteria aan de hand waarvan het bankgeheim kan worden beperkt, dreigt een ongeoorloofde inbreuk op het recht op privacy. Het volledig afschaffen van het bankgeheim (zoals Vooruit en PVDA willen) gaat privacygewijs te ver. Om deze redenen kleuren beide voorstellen oranje. Om dezelfde reden kleurt ook een ander voorstel van Vooruit dat een geïntegreerd inkomens- en vermogenskadaster voorstelt door de beschikbare databanken aan elkaar te koppelen en uit te breiden, oranje. De Orde waarschuwt hier tenslotte voor een voorstel van de PVDA om de digitalisering van de rechtspraak te bevorderen. De experten merken op dat er hier waarborgen dienen te zijn voor wat het recht op privacy betreft.
En verder …
Ook bij andere thema’s duiken voorstellen op die onze privacy dreigen in te perken. We pikken er hieronder enkele uit.
Een voorstel van Vooruit voor de bestrijding van discriminatie bij de toegang tot het uitgaansleven, is zeer surveillancegericht. Bij het inzetten van camerabewaking of verplichte incidentmelding aan de politie vraagt de Orde zich af of de middelen wel in verhouding staan
tot het doel. In de maatschappij van morgen kunnen deze middelen immers in andere handen
terechtkomen, met andere doelen.
CD&V wil ervoor zorgen dat de politie toegang heeft tot de beelden van de camera’s van de NMBS waardoor digitale patrouilles in het station mogelijk zijn. De experten zijn hier geen grote voorstanders van omwille van mogelijke inbreuken op het recht op privacy. Ze wijzen er bovendien op dat camera’s de veiligheid niet verhogen.
N-VA wil het openbaar maken van gegevens en beelden waarop politieagenten en hulpverleners herkenbaar zijn, strafbaar stellen. Gevaarlijk, omdat burgers in een gezonde
rechtstaat eventueel buitensporig geweld van politiediensten moeten kunnen filmen. Deze
checks and balances zijn een belangrijke voorwaarde om het geweldsmonopolie van de staat bij politiediensten te leggen.
Een ander voorstel van de N-VA om “oneigenlijke politietaken” door private bewakingsdiensten te laten uitvoeren, kleurt ook oranje – omdat onduidelijk is wat met “oneigenlijk” bedoeld wordt. Het vermarkten van publieke handhaving noemt de Orde sowieso nefast voor de rechtstaat.
Fort Europa
Anders dan privacy en surveillance is migratie uiteraard wel een centraal thema in deze verkiezingen. Het rapport van de Orde wijdt er ettelijke paragrafen aan. Niet onbelangrijk omdat zeker hier de rechtstaat soms heel erg op de helling komt te staan.
Het voorstel van Vlaams Belang voor het controleren van gsm’s, laptops en dergelijke van asielzoekers, is dan weer een ernstige inbreuk op het recht op privacy, als dat zou inhouden dat deze controle op langere termijn systematisch wordt gedaan. Nog over het thema migratie kleurt de analyse helemaal donkerrood als het Vlaams Belang pleit voor pushbacks aan de Europese buitengrenzen. Groen daarentegen wil een stop van dergelijke pushbacks en krijgt daarom het label groen. Een voorstel van de N-VA voor een versterking van de Europese buitengrensinfrastructuur, vereist dan weer respect voor het wettelijk kader. Ook het voorstel van de N-VA voor een ‘illegalenregister’ kleurt oranje. Bij invoering van dergelijke databank rijzen dezelfde bezorgdheden zoals hierboven aangehaald: welke gegevens worden opgenomen in het register? Wie heeft toegang? Hoe worden de gegevens beschermd? De experten merken op dat mensen in onwettig verblijf nergens zijn geregistreerd en een dergelijk register bijgevolg onmogelijk opgesteld kan worden.