[ Origineel @ VRTNWS Opinie ]
Privacyactivist Matthias Dobbelaere-Welvaert roept iedereen op om zich aan de strenge maatregelen te houden. Anders worden we volgens hem straks onvermijdelijk wakker in een politiestaat. Een land geregeerd door koude regels, surveillance op elke straathoek, drones die u volgen, kliklijnen die roodgloeiend staan door overijverige burgers, en waar de politie heer en meester is.
Koude cijfers en grote frustraties
U heeft het vast ook al gemerkt: sommige van uw vrienden nemen het niet al te nauw met deze lockdown. Ze organiseren feestjes, rijden waar ze helemaal niet moeten zijn, knuffelen vrienden in een park, en zetten dat vaak ook nog allemaal op sociale media. Het zorgt niet zelden voor bitse spanningen tussen vrienden of familie, wanneer de ernst niet lijkt binnen te dringen in de hoofden van de weerspannigen.
En toch gaat er geen dag voorbij of er worden honderden doden aangekondigd als breaking news. Verhalen van afscheid, rouw, pijn en wanhoop.
Cijfers zijn geen goede storytellers. Dan maar even anders: bij de terroristische aanslagen in 2016, waar de regering heel wat ingrijpende maatregelen nam die onze vrijheden en rechten elke dag opnieuw (en nog steeds) inperken, vielen er 36 dodelijke slachtoffers.
In 2018, ontnam het Belgische verkeer aan 604 personen het leven.
Wildgroei aan camera’s
Waarom deze cijfers relevant zijn? Wel, zowel de terroristische aanslagen als het verkeer worden gebruikt om onze rechten en vrijheden in te perken. Een wildgroei aan slimme camera’s met nummerplaatherkenning, trajectcontroles, flitspalen, vingerafdrukken op de identiteitskaart, de afschaffing van anonieme SIM-kaarten en dies meer moeten ons behoeden voor terroristen, en een veiliger verkeer stimuleren.
Als de huidige cijfers en gebeurtenissen een leidraad vormen voor wat de toekomst brengt, dan ziet het er erg somber uit. Het aantal doden loopt elke dag sterk op.
De overheid nam al zware maatregelen. Een lockdown light ís een duidelijke inperking van uw vrijheid, die hier echter absoluut proportioneel lijkt. Ook de politie springt op de kar. Drones, uitgerust met warmtecamera, die over caravanparken zoemen, drones in parken te Brussel die met een robotachtige stem mensen moeten waarschuwen om de afstand te respecteren, GAS-boetes die te pas en onpas worden uitgedeeld aan bankzitters, maar evengoed halve randdebielen die nu nog lockdown feestjes organiseren. Of wat dacht u van de rebelse spuwers, die opzettelijk het leven van politieagenten in gevaar brengen?
Nu een beetje vrijheid nemen, is straks alle vrijheid afgeven
Dit weekend blijkt dat steeds meer mensen de lockdown moe zijn. Applaudisseren voor hulpverleners, witte lakens uithangen en zwaaien naar een VTM-drone, dat vinden we allemaal nog wel behapbaar. De regels volgen, namelijk in uw kot blijven en geen feestjes houden, dat blijkbaar een pak minder.
En dat is jammer, want de stiekeme vrijheid die we nu nemen, zal ervoor zorgen dat we grote vrijheden en rechten op lange termijn zullen verliezen. Anders gezegd: de minderheid die zich nu niét aan de regels houdt, zal de meerderheid nog zuur opbreken.
Het is immers eenvoudig, hoe minder besmettingen en doden, hoe minder de overheid de steun zal krijgen om draconische maatregelen uit te vaardigen. Trouwens, we worden nu al gecontroleerd. Alle Belgische operatoren delen locatiedata, weliswaar grotendeels anoniem, met de ‘Data Against Corona’-taskforce, onder leiding van Philippe De Backer (Open VLD). Daaruit bleek een tweetal weken geleden dat 80% van de bevolking netjes binnen zijn eigen postcode blijft. Een overwinning van het verstand, noem het maar. En ook een privacyinbreuk, wees het dan eerder beperkt. Een beperkte inbreuk die ervoor zorgt dat grotere inbreuken geen draagvlak krijgen.
Zullen de data van afgelopen weekend nog steeds zo’n positief beeld geven? Ik vrees ervoor, samen met vele anderen die met verstomming zijn geslagen hoe winkelbezoekers alle social distancing hebben opgegeven, hoe groepjes in parken politielinten vernielen en lustig spelletjes spelen, hoe barbecuefeestjes worden gehouden met vrienden en familie, en hoe wielertoeristen gemengd in generaties hun zweet en spuug zonder rem verspreiden.
Hoe ziet de wereld eruit na Corona? Hoe gaan we leven? Het antwoord daarop, schets ik in de volgende alinea. We zouden wel eens meer kunnen verliezen dan enkel onze gezondheid.
De wereld na corona
Ik heb de laatste weken net iets te veel de zinsnede “never waste a good crisis” gehoord. En toch. We zien ministers die plots opfleuren wanneer ze sheriff mogen spelen, drones moeten uitsturen, GAS-boetes mogen uitdelen op basis van geheime ‘interne richtlijnen’. We zien politici, maar evengoed ondernemers, oproepen tot een ‘Chinese’ trackingapplicatie, waarbij uw smartphone een baken wordt om anderen te waarschuwen wanneer u ‘Corona-positief’ bent. We zien Apple en Google een historische samenwerking opzetten om net dit soort technologie als standaard te integreren op uw telefoon.
En u en ik, wij stonden erbij en keken ernaar. Het techno-optimisme (het geloof dat technologie alles kan én moet oplossen) tiert welig. Voorstanders verwijzen gretig naar landen als China, Zuid-Korea, Taiwan en Singapore die zulke technologie hebben ingezet, elk op een eigen manier, om besmettingen te beperken. De laatste dagen bleek dat in elk van die landen een ernstige opflakkering van het virus te noteren viel, alle applicaties ten spijt. Hier in België waarschuwden wetenschappers al dat het nut van zo’n applicatie absoluut niet is bewezen, en dat men eerder oog moet hebben voor de combinatie van maatregelen, zoals massale testcapaciteit.
Welke wereld zal de volgende generatie erven? Het is nu al onmiskenbaar duidelijk dat COVID-19 één van de grootste crisissen in de recente geschiedenis is. Velen maken de vergelijking met de Spaanse Griep in 1918 of WW2. Economen krijgen dezer dagen heel wat grijze haren, aangezien projecties spreken van jarenlange recessies. Anders gezegd: minder geld onder uw matras, én uw matras is meteen ook heel wat minder waard.
Geld lijkt niet het enige dat we gaan verliezen. Onze rechten en vrijheden, altijd lieflijk gewaarborgd in tijden van vrede, staan onder hoogspanning. Ik zag een techjournalist, en ééntje waar ik overigens wel wat respect voor heb, op Twitter schrijven dat we ‘nu even van ons privacypaard moeten afkomen’. Dat raakte me even, omdat de beste man in tijden van vrede enorm is begaan met ons recht op privacy.
Het zijn momenten van crisis die ons definiëren als mens. Het zijn de momenten van wanhoop, frustratie, angst en paniek waar we net extra waakzaam horen te zijn. Mensenrechten, waaronder het recht op privacy, zijn net maar zo waardevol als we ze waarde willen geven in momenten van diepe onrust en noodtoestand.
Hellend vlak
De slippery slope. De drone – waar we enkele weken geleden nog van schrokken in China – vliegt nu hier rond. Zonder veel maatschappelijke weerstand. Applicaties, hoe privacyvriendelijk ze ook beweren te zijn, kunnen straks worden ingezet om HIV-patiënten op te sporen. Om de volgende uitbraak te beheersen. Om u op te sporen.
De function creep. ANPR-camera’s die er uiteraard enkel stonden om zware criminelen en laffe terroristen op te sporen, sporen nu ú op. Als u met uw wagen naar de kust of de Ardennen rijdt, en u daar helemaal niet hoeft te zijn. Burgemeesters en lokale politiezones krijgen 30 dagen toegang tot alle slimme camerabeelden, en kunnen dus perfect élke verplaatsing mooi in kaart brengen. Want ga verder dan uw postcode, en we zijn vandaag allemaal wel een beetje crimineel.
De kliklijn. Ontkenning alom, maar de kliklijn hoeft geen kliklijn te heten, om een kliklijn te zijn: de Blauwe Lijn bijvoorbeeld is een 0800-nummer voor niet-dringende politiehulp. Mensen bellen volop naar de politie om buren, vrienden, familie maar evengoed vreemden te verklikken. Zoiets roept nare herinneringen op, aan een tijd waar geen van ons met warmte aan terugdenkt.
Een broos laagje van samenleving
Misschien zijn we helemaal niet zo geavanceerd als we graag weleens denken. Als de paniek toeslaat, is het ieder voor zich. WC-rollen en Dafalgan hamsterend, gaan we als aasgieren op zoek naar prooi. Mensen die de mond vol hadden over zelfredzaamheid en een minimale overheid, verwijten nu diezelfde overheid dat ze niet genoeg doet, of heeft gedaan. Willekeur wandelt in de straten, mensen die zich aan de regels houden, kijken angstvallig om de schouder voor een GAS-boete die ze wellicht niet verdienen.
We verklikken elkaar. Het dieptepunt van elke samenleving. Dialoog valt weg, repressie dringt zich op.
Welke wereld willen we? Een wereld waar burgerrechten en vrijheden met de volgende sneeuw zijn verdwenen? Het is met vrijheden en rechten zoals met zoveel: je mist het pas, als je het kwijt bent.
We hebben de macht. Als collectief, als bevolking. Ditmaal net niet door te rebelleren. De maatregelen zijn hier niet van kracht door machtsgeile politici, maar door bezorgde virologen. De politiek komt later. Hoewel. In Hongarije nam Orbán de absolute macht. In Denemarken en het Verenigd Koninkrijk werden verregaande Coronawetten aangenomen, die politie uitgebreide macht geven over burgers. In België hebben we de noodregering, die volgens sommigen een halve machtsgreep was.
Hoe dan ook, de machtsgeile politici krijgen enkel de kans, als we als bevolking bewijzen incompetent te zijn om rationeel te handelen en onze eigen gezondheid (en die van vele anderen) te vrijwaren. Vandaag is niet de dag van de rebellie. Vandaag is niet de dag om te feesten. Vandaag is niet de dag om stoer lak te hebben aan de regels.
Vandaag is de dag om slim te wezen. Om ervoor te zorgen dat eens ook deze crisis onvermijdelijk is bedwongen, we wakker worden in de democratie die we kenden, met haar vele gebreken en talenten. Doen we dat niet, dan worden we straks onvermijdelijk wakker in wat zovelen al lang vrezen: een politiestaat.
Een land geregeerd door koude regels, surveillance op elke straathoek, drones die u volgen, kliklijnen die roodgloeiend staan door overijverige burgers, en waar de politie heer en meester is. Uw telefoon als spion in uw broekzak. Waar uw vrijheden zijn verslonden door de domheid en stugheid van enkelen.
U, samen met alle andere Belgen, schrijft op dit moment geschiedenis.
Ik smeek u ondertussen, schrijf het juiste verhaal.
Matthias Dobbelaere-Welvaert is directeur en privacyactivist bij the Ministry of Privacy, en docent ‘Copyright and Mediarights’ aan de Erasmus Hogeschool Brussel. Zijn debuutboek over privacy verschijnt in december 2020 (Borgerhoff & Lamberigts).